Βενέζης, Ηλίας

(Κυδωνίες/Αϊβαλί, Μικρά Ασία 1904 – Αθήνα 1973). Λογοτεχνικό ψευδώνυμο του πεζογράφου Ηλία Μέλλου. Η οικογένειά του γνώρισε το δράμα του διωγμού από τα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Ο πατέρας του και μια αδελφή του έπεσαν όμηροι των Τούρκων· ο ίδιος, η μητέρα του και άλλα παιδιά υπήρξαν φυγάδες στη Μυτιλήνη (όπου ο Β. θα τελειώσει το γυμνάσιο). Η οικογένεια ξαναμαζεύτηκε στο Αϊβαλί το 1919 και έμεινε εκεί έως το 1922, οπότε o Β. γνώρισε και o ίδιος την ομηρία, μετά την οποία κατέφυγε στη Μυτιλήνη, όπου δημοσίευσε τις πρώτες συνέχειες του χρονικού της ομηρίας του Νούμερο 31328 στην εφημερίδα Καμπάνα. Στην ίδια εφημερίδα δημοσίευε και ο Μυριβήλης, επικεφαλής τότε μιας ομάδας ελπιδοφόρων νέων λογοτεχνών, ο οποίος ενθάρρυνε τον Β. στα πρώτα του βήματα. Στην Αθήνα ήρθε ο Β. το 1932. Τότε διορίστηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Στην κατοχή τον φυλάκισαν οι Γερμανοί στο Χαϊδάρι. Χρημάτισε επανειλημμένα γενικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου και το 1957 έγινε ακαδημαϊκός. Τo πρώτο βιβλίο του Β. ήταν μια συλλογή διηγημάτων (Ο Μανώλης Λέκας, 1928) και ακολούθησε το Νούμερο 31328, που συνάντησε θερμότατη υποδοχή. Η καθιέρωσή του εδραιώθηκε ακόμα περισσότερο με τα βιβλία του, Γαλήνη (1939) και Αιολική γη (1943), που αποτελούν, ιδίως το δεύτερο, ένα είδος ανάμεσα στο μυθιστόρημα και το χρονικό. Έγραψε πολλά άλλα βιβλία, κυρίως συλλογές διηγημάτων και ταξιδιωτικές εντυπώσεις ή χρονικά (μεταξύ των οποίων το Χρονικόν της Τραπέζης της Ελλάδος, 1955), καθώς και τις βιογραφίες Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός (1952) και Εμμανουήλ Τσουδερός(1965). Στα τελευταία του βιβλία συγκαταλέγονται η Εφταλού (1972), η μυθιστορία Στις ελληνικές θάλασσες (1973) και οι αφηγήσεις Μικρασία, χαίρε (1974). Είναι χαρακτηριστικό ότι και τα τρία σημαντικά βιβλία του B., αυτά που του εξασφάλισαν την επιτυχία και τον έκαναν τον πιο δημοφιλή πεζογράφο της γενιάς του ’30, βασίζονται στο υλικό που είχε αποθησαυρίσει μέσα στην ψυχή του από τη ζωή του στην όμορφη και τραγική ύστερα μικρασιατική πατρίδα. Στο Νούμερο 31328 εξιστορείται η τραγωδία της ομηρίας των Ελλήνων στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Ένας από αυτούς, o ίδιος ο συγγραφέας (ο αριθμός του τίτλου είναι αυτός που είχε λάβει ως όμηρος), μεταδίδει τη σκληρότητα του πολέμου ή, ακριβέστερα, την τραγωδία της αμείλικτης συμπεριφοράς ενός αποχαλινωμένου εξουσιαστή απέναντι σ’ έναν ανυπεράσπιστο εξουσιαζόμενο (αυτό συμβαίνει περισσότερο στην πρώτη έκδοση, γιατί στις μεταγενέστερες περιόρισε την ωμότητα στην περιγραφή και κάποιες άλλες αντιπολεμικές αναφορές). Στη Γαλήνη ασχολείται με τα διάφορα προβλήματα (όχι μόνο οικονομικά και κοινωνικά, αλλά και ψυχικά και συναισθηματικά), που δημιούργησε η εγκατάσταση των ξεριζωμένων Μικρασιατών στη Ελλάδα, η οποία δεν έγινε πάντα με την αυτοπροαίρετη συναίνεση των ντόπιων. Τέλος, στην Αιολική γη παρακολουθούσε τη μετατροπή –με την επενέργεια της νοσταλγικής διάθεσης του συγγραφέα, που ολοένα μεγάλωνε με τον καιρό– σε παραμύθι της βιωμένης στα παιδικά του χρόνια ζωής στην ιωνική γη: τα γεγονότα έχουν περιβληθεί μ’ ένα μαγικό πέπλο, χάνουν το γήινο βάρος τους και μετεωρίζονται ανάμεσα στην πραγματικότητα και στο όνειρο. Θα έλεγε κανείς πως τα τρία αυτά βιβλία του Β. αποτελούν τρεις αναβαθμούς, που σημειώνουν μια σταδιακή απομάκρυνσή του από την απτή ζωή και τα σκληρά προβλήματά της, μια υπερπήδηση των προβλημάτων με τη φυγή και την καταφυγή σ’ ένα κλίμα υποβολής, στη δημιουργία της οποίας φάνηκε ιδιαίτερα ικανός ως συγγραφέας, ενώ δεν συμβαίνει ίσως το ίδιο στη δημιουργία στέρεων πλοκών και παραστατικών ανθρώπινων τύπων. Ο Ηλίας Βενέζης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους του 20ού αι. Ο πεζογράφος Ηλίας Βενέζης, σε σκίτσο της εποχής (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).